Nốt Ruồi: Là gì? Nguyên nhân hình thành, có nguy hiểm hay không?

Chuyên gia giải đáp Nốt Ruồi: cơ chế hình thành nevi sắc tố. Dấu hiệu phân biệt lành tính/nguy hiểm (melanoma). Vai trò dermoscope & sinh thiết trong chẩn đoán chính xác.

Nốt ruồi, hay còn gọi là nevi sắc tố (tiếng Anh: melanocytic nevi), là những cấu trúc da rất phổ biến, hầu như ai trong chúng ta cũng sở hữu một vài hoặc thậm chí hàng chục, hàng trăm nốt ruồi trên cơ thể. Chúng thường xuất hiện dưới dạng các đốm nhỏ sẫm màu, có thể phẳng hoặc gồ lên, với hình dạng tròn hoặc bầu dục.

Mặc dù đa số nốt ruồi là lành tính và không gây nguy hiểm, việc hiểu rõ bản chất, nguyên nhân hình thành cũng như cách nhận biết những dấu hiệu bất thường là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe làn da, đặc biệt là phòng ngừa nguy cơ ung thư da nguy hiểm nhất: ung thư hắc tố (melanoma).

Nốt Ruồi: Hiểu Sâu Về Nguồn Gốc, Phân Loại Và Dấu Hiệu Cảnh Báo Nguy Cơ Ung Thư Da

Tại Siêu Thị Trị Mụn, với nhiều năm kinh nghiệm trong nghiên cứu và điều trị các vấn đề về da, chúng tôi nhận thấy sự quan tâm sâu sắc của khách hàng đối với nốt ruồi và những lo lắng đi kèm. Chúng tôi đã tổng hợp kiến thức chuyên môn và các dữ liệu y khoa đáng tin cậy để cung cấp cho bạn góc nhìn toàn diện nhất về “những chấm nhỏ” trên da này.

Nốt Ruồi Được Hình Thành Như Thế Nào? Cơ Chế Sinh Học Đằng Sau

Để hiểu về nốt ruồi, chúng ta cần nhìn vào cấu trúc da. Lớp biểu bì – lớp ngoài cùng của da – chứa các tế bào đặc biệt gọi là tế bào hắc tố (melanocytes). Chức năng chính của melanocytes là sản xuất melanin – sắc tố quyết định màu da, màu tóc và màu mắt của chúng ta. Thông thường, các tế bào melanocytes phân bố rải rác và đều đặn khắp lớp biểu bì.

Tuy nhiên, vì một số lý do, chủ yếu liên quan đến yếu tố di truyền và tác động môi trường, các tế bào hắc tố này có thể phát triển và tập trung lại thành từng cụm thay vì phân tán đồng đều. Chính sự tập trung mật độ cao của melanocytes tại một vị trí cụ thể dưới lớp biểu bì da là cơ chế hình thành nên nốt ruồi. Tùy thuộc vào số lượng melanocytes và vị trí sâu cạn của chúng trong da, nốt ruồi sẽ có màu sắc (từ nâu nhạt, nâu đậm đến đen, xanh lam), kích thước và độ gồ lên khác nhau.

Nguyên Nhân Nào Dẫn Đến Sự Xuất Hiện Của Nốt Ruồi?

Mặc dù cơ chế hình thành đã rõ ràng, nhưng nguyên nhân chính xác khiến melanocytes tập trung thành cụm vẫn còn là đối tượng của nhiều nghiên cứu. Các yếu tố được xác định đóng vai trò quan trọng bao gồm:

1. Yếu Tố Di Truyền: Khuynh hướng có nhiều nốt ruồi hoặc các loại nốt ruồi cụ thể thường có tính di truyền trong gia đình. Nếu cha mẹ hoặc người thân ruột thịt có nhiều nốt ruồi hoặc tiền sử ung thư hắc tố, nguy cơ phát triển nốt ruồi ở bạn cũng có thể cao hơn.
2. Tiếp Xúc Với Ánh Nắng Mặt Trời (Tia UV): Đây là một trong những yếu tố môi trường quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự hình thành và thay đổi của nốt ruồi. Tia cực tím (UV) từ mặt trời kích thích tế bào hắc tố sản xuất melanin, đồng thời có thể thúc đẩy sự phát triển và tập trung của chúng. Tiếp xúc thường xuyên, đặc biệt là những lần bị cháy nắng nghiêm trọng trong thời thơ ấu và thanh thiếu niên, được chứng minh là làm tăng số lượng nốt ruồi và nguy cơ ung thư hắc tố về sau.
3. Thay Đổi Nội Tiết Tố: Sự biến động của hormone trong cơ thể có thể ảnh hưởng đến nốt ruồi. Chúng ta thường thấy nốt ruồi xuất hiện nhiều hơn, sẫm màu hơn hoặc to ra trong các giai đoạn như:
   • Tuổi dậy thì: Cơ thể trải qua những thay đổi nội tiết tố lớn.
   • Mang thai: Phụ nữ mang thai thường thấy nốt ruồi cũ thay đổi hoặc xuất hiện nốt mới.
   • Sử dụng liệu pháp hormone.
4. Tuổi Tác: Hầu hết nốt ruồi xuất hiện trong khoảng 20-30 năm đầu đời. Số lượng nốt ruồi thường đạt đỉnh vào những năm 30 tuổi và có xu hướng giảm dần hoặc mờ đi khi về già.

Trung bình, một người trưởng thành da trắng có từ 10 đến 40 nốt ruồi. Con số này có thể khác nhau tùy thuộc vào chủng tộc và mức độ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Phân Loại Nốt Ruồi: Không Phải Nốt Ruồi Nào Cũng Giống Nhau

Dựa trên đặc điểm lâm sàng và giải phẫu bệnh học, nốt ruồi có thể được phân loại thành các dạng chính sau:

Nốt Ruồi Thông Thường (Common Acquired Nevi)

• Đây là loại phổ biến nhất.
• Đặc điểm: Thường có hình tròn hoặc bầu dục, kích thước nhỏ (đường kính thường dưới 6mm), màu sắc đồng nhất (nâu, đen, hồng, xanh dương), bờ viền đều đặn, rõ nét, bề mặt nhẵn, phẳng hoặc hơi gồ nhẹ.
• Phần lớn nốt ruồi thông thường xuất hiện sau sinh và được xem là lành tính. Nguy cơ tiến triển thành ung thư hắc tố từ một nốt ruồi thông thường là rất thấp.

Nốt Ruồi Bẩm Sinh (Congenital Nevi)

• Là nốt ruồi có mặt ngay từ lúc sinh ra hoặc xuất hiện trong vài tháng đầu đời. Chúng còn được gọi là vết bớt sắc tố bẩm sinh.
• Tỷ lệ: Ước tính khoảng 1% trẻ sơ sinh có nốt ruồi bẩm sinh.
• Kích thước đa dạng: Có thể nhỏ (<1.5 cm), trung bình (1.5 cm – 20 cm), hoặc lớn/khổng lồ (>20 cm theo đường kính dự kiến khi trưởng thành).
• Nguy cơ ung thư hắc tố: Nốt ruồi bẩm sinh có nguy cơ tiến triển thành melanoma cao hơn so với nốt ruồi xuất hiện sau sinh. Đặc biệt, nốt ruồi bẩm sinh kích thước lớn hoặc khổng lồ có tỷ lệ chuyển dạng ác tính đáng kể hơn (dao động từ 1% đến 10% hoặc cao hơn tùy nghiên cứu và cách tính), và nguy cơ này có thể tồn tại suốt đời.

Nốt Ruồi Loạn Sản (Dysplastic Nevi) hay Nốt Ruồi Không Điển Hình (Atypical Nevi)

• Đây là dạng nốt ruồi có đặc điểm không đều, giống “bước trung gian” giữa nốt ruồi thông thường và melanoma.
• Đặc điểm: Thường lớn hơn nốt ruồi thông thường (đường kính > 5-6mm), hình dạng bất thường, bờ viền không rõ ràng, lượn sóng hoặc răng cưa, màu sắc không đồng đều (có thể pha trộn giữa nâu, hồng, đỏ, đen). Bề mặt có thể gồ ghề.
• Yếu tố di truyền: Nốt ruồi loạn sản thường có tính di truyền trong gia đình. Hội chứng FAMMM (Familial Atypical Multiple Mole Melanoma syndrome) là một ví dụ, trong đó các thành viên trong gia đình có nhiều nốt ruồi loạn sản và tiền sử melanoma.
• Nguy cơ ung thư hắc tố: Bản thân nốt ruồi loạn sản không phải là ung thư, nhưng sự hiện diện của chúng là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng về nguy cơ ung thư hắc tố tăng cao. Người có nhiều nốt ruồi loạn sản có nguy cơ mắc melanoma cao gấp nhiều lần so với người chỉ có nốt ruồi thông thường. Chúng có thể là tiền thân của melanoma hoặc chỉ đơn giản là chỉ điểm cho khuynh hướng da dễ phát triển melanoma.

Nhận Biết Nốt Ruồi Nguy Hiểm: Áp Dụng Quy Tắc ABCDE “Vàng”

Việc tự kiểm tra da định kỳ và nhận biết các dấu hiệu bất thường là bước phòng ngừa quan trọng nhất. Các chuyên gia da liễu trên toàn thế giới đều khuyến cáo sử dụng Quy tắc ABCDE để đánh giá nốt ruồi:

• A – Asymmetry (Không đối xứng): Nếu chia đôi nốt ruồi, hai nửa không khớp hoặc không giống nhau. Nốt ruồi lành tính thường đối xứng.
• B – Border (Đường viền): Đường viền của nốt ruồi không đều, lượn sóng, răng cưa hoặc mờ nhạt. Nốt ruồi lành tính có đường viền sắc nét, rõ ràng.
• C – Color (Màu sắc): Màu sắc không đồng nhất trên cùng một nốt ruồi, có nhiều màu pha trộn (nâu, đen, xanh lam, đỏ, trắng) hoặc màu sắc thay đổi đột ngột. Nốt ruồi lành tính thường có màu đồng nhất.
• D – Diameter (Đường kính): Nốt ruồi có đường kính lớn hơn 6mm (tương đương kích thước đầu bút chì). Mặc dù melanoma có thể nhỏ hơn 6mm, nhưng đây là một ngưỡng cảnh báo quan trọng.
• E – Evolving (Thay đổi): Bất kỳ sự thay đổi nào về kích thước, hình dạng, màu sắc, độ gồ lên, hoặc xuất hiện các triệu chứng mới như ngứa, đau, chảy máu, đóng vảy trên nốt ruồi hiện có hoặc sự xuất hiện của một nốt ruồi mới sau tuổi 25 đều cần được chú ý đặc biệt.

Ngoài quy tắc ABCDE, các dấu hiệu cảnh báo khác bao gồm:

• Nốt ruồi đột nhiên ngứa, đau hoặc nhạy cảm khi chạm vào.
• Nốt ruồi bị chảy máu hoặc rỉ dịch mà không do chấn thương rõ ràng.
• Bề mặt nốt ruồi bị loét, bong tróc hoặc đóng vảy.
• Lông trên nốt ruồi (nếu có) đột nhiên rụng hết.
• Nốt ruồi xuất hiện ở những vị trí khó quan sát hoặc dễ bị cọ sát như da đầu, lòng bàn tay, lòng bàn chân, vùng sinh dục.

Lưu ý quan trọng: Không phải tất cả các nốt ruồi nguy hiểm đều tuân thủ hoàn toàn quy tắc ABCDE. Do đó, bất kỳ nốt ruồi nào có dấu hiệu thay đổi hoặc khiến bạn lo lắng đều nên được kiểm tra bởi bác sĩ da liễu.

Phân Biệt Với Các Tổn Thương Da Phổ Biến Khác

Đôi khi, nốt ruồi bị nhầm lẫn với các tổn thương da lành tính khác, ví dụ:

• Tàn nhang (Freckles): Các đốm nhỏ màu nâu nhạt, phẳng, thường xuất hiện ở vùng da tiếp xúc với ánh nắng và sẫm màu hơn khi phơi nắng. Tàn nhang là do tăng sản xuất melanin cục bộ, không phải do cụm melanocytes dày đặc như nốt ruồi, và không có nguy cơ ung thư.
• Đồi mồi/Nám tuổi già (Solar Lentigines): Các đốm nâu lớn hơn tàn nhang, xuất hiện ở vùng da tiếp xúc lâu năm với ánh nắng ở người trung niên và lớn tuổi. Cũng là do tăng sản xuất melanin, lành tính.
• Dày sừng tiết bã (Seborrheic Keratoses): Thường được dân gian gọi là “nốt ruồi thịt” mặc dù không phải là nốt ruồi. Chúng là những mảng/sẩn/cục màu nâu, đen hoặc vàng, có bề mặt sần sùi, trông như “dán” lên da, thường xuất hiện ở người lớn tuổi. Dày sừng tiết bã là lành tính và không liên quan đến melanocytes.

Nguy Cơ Tiềm Ẩn: Ung Thư Hắc Tố (Melanoma)

Biến chứng đáng lo ngại nhất liên quan đến nốt ruồi là sự chuyển dạng ác tính thành ung thư hắc tố (melanoma). Melanoma bắt nguồn từ các tế bào hắc tố (melanocytes). Nó có thể phát triển từ một nốt ruồi có sẵn (đặc biệt là nốt ruồi bẩm sinh hoặc loạn sản) hoặc xuất hiện trên vùng da bình thường.

Melanoma là dạng ung thư da nguy hiểm nhất vì có khả năng di căn nhanh chóng đến các bộ phận khác của cơ thể nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, khi được chẩn đoán ở giai đoạn sớm (chỉ khu trú ở lớp biểu bì hoặc lớp hạ bì nông), tỷ lệ chữa khỏi của melanoma là rất cao, thường trên 90%.

Các yếu tố làm tăng đáng kể nguy cơ mắc melanoma bao gồm:

• Tiền sử cháy nắng nghiêm trọng: Đặc biệt là trong thời thơ ấu và thanh thiếu niên.
• Tiếp xúc với tia cực tím (UV) nhân tạo: Từ giường tắm nắng (tanning beds) và đèn UV.
• Có nhiều nốt ruồi: Đặc biệt nếu có trên 50-100 nốt ruồi thông thường.
• Có nốt ruồi loạn sản (atypical/dysplastic nevi): Số lượng nốt ruồi loạn sản càng nhiều, nguy cơ càng cao.
• Tiền sử gia đình mắc melanoma hoặc nốt ruồi loạn sản.
• Da trắng, tóc vàng/đỏ, mắt xanh và dễ bị cháy nắng.
• Hệ miễn dịch suy yếu.
• Mắc một số hội chứng di truyền hiếm gặp.

Chẩn Đoán Nốt Ruồi: Vai Trò Của Chuyên Gia Da Liễu

Nếu bạn phát hiện một nốt ruồi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào theo quy tắc ABCDE hoặc cảm thấy lo lắng, điều quan trọng là phải thăm khám bác sĩ chuyên khoa da liễu càng sớm càng tốt.

Quy trình chẩn đoán thường bao gồm:

1. Hỏi Bệnh Sử: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử cá nhân và gia đình về nốt ruồi, cháy nắng và ung thư da.
2. Khám Lâm Sàng Toàn Thân: Bác sĩ sẽ kiểm tra toàn bộ bề mặt da của bạn, từ da đầu đến lòng bàn chân, bao gồm cả những vùng ít tiếp xúc với ánh nắng.
3. Sử Dụng Dermoscope (Kính soi da): Đây là công cụ quan trọng giúp bác sĩ phóng đại và nhìn rõ hơn cấu trúc, màu sắc, mạch máu bên dưới bề mặt nốt ruồi, cung cấp thông tin chi tiết hơn nhiều so với mắt thường. Tại Siêu Thị Trị Mụn, chúng tôi trang bị các thiết bị soi da hiện đại để hỗ trợ chẩn đoán chính xác nhất.
4. Chụp Ảnh Lâm Sàng (Digital Photography): Đối với những nốt ruồi có dấu hiệu nghi ngờ nhẹ, bác sĩ có thể chụp ảnh lại để theo dõi sự thay đổi theo thời gian.
5. Sinh Thiết (Biopsy): Nếu nốt ruồi có đặc điểm nghi ngờ cao là ác tính, bác sĩ sẽ tiến hành sinh thiết – cắt bỏ toàn bộ hoặc một phần nhỏ của nốt ruồi để gửi đến phòng xét nghiệm giải phẫu bệnh dưới kính hiển vi. Đây là tiêu chuẩn vàng để xác định chính xác nốt ruồi là lành tính hay ác tính.

Dựa vào kết quả sinh thiết, nếu xác định là melanoma, các xét nghiệm bổ sung (như xét nghiệm gen, sinh thiết hạch bạch huyết) có thể cần thiết để xác định giai đoạn bệnh và kế hoạch điều trị phù hợp.

Lời khuyên từ Siêu Thị Trị Mụn: Chúng tôi khuyến khích mọi người nên tự kiểm tra da toàn thân ít nhất mỗi tháng một lần. Tìm hiểu “bản đồ” nốt ruồi trên cơ thể bạn và lưu ý bất kỳ nốt ruồi mới nào xuất hiện hoặc nốt ruồi cũ có sự thay đổi.

Xử Lý Nốt Ruồi: Khi Nào Cần Can Thiệp?

Hầu hết các nốt ruồi lành tính không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, có một số trường hợp nốt ruồi có thể được loại bỏ:

1. Nghi Ngờ Ác Tính: Bất kỳ nốt ruồi nào có dấu hiệu nghi ngờ ung thư hắc tố cần được sinh thiết và cắt bỏ hoàn toàn để kiểm tra và điều trị.
2. Gây Khó Chịu/Chấn Thương: Nốt ruồi ở vị trí dễ bị cọ sát (như ở cổ, eo, dưới dây áo ngực, khi cạo râu) có thể bị kích ứng, chảy máu hoặc nhiễm trùng. Việc loại bỏ giúp tránh những khó chịu này.
3. Yếu Tố Thẩm Mỹ: Một số người muốn loại bỏ nốt ruồi vì lý do thẩm mỹ, đặc biệt là những nốt ruồi lớn hoặc ở vị trí dễ nhìn thấy trên mặt.

Phương pháp loại bỏ nốt ruồi phổ biến

• Cắt bỏ bằng phẫu thuật (Excision): Đây là phương pháp phổ biến nhất, đặc biệt đối với nốt ruồi nghi ngờ ác tính. Bác sĩ gây tê tại chỗ, sau đó dùng dao mổ cắt bỏ toàn bộ nốt ruồi cùng một phần viền da lành xung quanh (tùy theo mức độ nghi ngờ và kết quả sinh thiết). Vết thương sau đó được khâu lại. Phương pháp này đảm bảo loại bỏ triệt để và cung cấp mẫu mô để xét nghiệm.
• Nạo và đốt điện (Shave excision & electrocautery): Thường áp dụng cho nốt ruồi gồ lên trên bề mặt và được xác định là lành tính. Bác sĩ dùng dao sắc để “cạo” phần nốt ruồi nhô lên và dùng nhiệt để cầm máu. Phương pháp này đơn giản hơn, ít để lại sẹo hơn nhưng có thể không loại bỏ hoàn toàn chân nốt ruồi, dẫn đến khả năng tái phát nhẹ màu sắc.
• Laser: Thường dùng cho các nốt ruồi phẳng, nhỏ, có màu nhạt và đã được xác định là lành tính. Laser phá hủy sắc tố trong nốt ruồi. Có thể cần nhiều buổi điều trị và không được khuyến cáo cho nốt ruồi nghi ngờ ác tính vì không lấy được mô để xét nghiệm.

Cảnh báo cực kỳ quan trọng: Tuyệt đối không được tự ý cạo, cắt, hoặc đốt nốt ruồi tại nhà bằng các phương pháp dân gian hoặc dụng cụ không vô trùng. Hành động này không chỉ có nguy cơ gây nhiễm trùng nghiêm trọng, để lại sẹo xấu mà còn có thể làm tổn thương nốt ruồi ác tính, khiến tế bào ung thư lan rộng nhanh hơn. Mọi can thiệp vào nốt ruồi cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa trong điều kiện y tế đảm bảo.

Nếu sau khi loại bỏ, nốt ruồi xuất hiện trở lại, đặc biệt là với các đặc điểm bất thường, bạn cần tái khám ngay lập tức. Đây có thể là dấu hiệu của việc loại bỏ không hết hoặc nốt ruồi có bản chất ác tính.

Phòng Ngừa: Giảm Thiểu Tác Động Của Môi Trường

Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn sự xuất hiện của nốt ruồi do yếu tố di truyền, chúng ta có thể giảm thiểu số lượng nốt ruồi mới hình thành và bảo vệ các nốt ruồi hiện có khỏi những thay đổi ác tính bằng cách:

1. Hạn Chế Tiếp Xúc Trực Tiếp Với Ánh Nắng Mặt Trời: Đặc biệt là vào khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều, khi tia UV mạnh nhất. Tìm bóng râm khi ở ngoài trời.
2. Sử Dụng Kem Chống Nắng Phổ Rộng: Chọn kem chống nắng có chỉ số SPF 30 trở lên (lý tưởng là SPF 50+) và có khả năng chống cả tia UVA và UVB (thường ghi Broad Spectrum, PA+++/++++). Thoa kem chống nắng khoảng 15-20 phút trước khi ra ngoài và thoa lại sau mỗi 2 giờ, hoặc thường xuyên hơn nếu bơi lội hoặc đổ mồ hôi nhiều.
3. Mặc Quần Áo Che Chắn: Đội mũ rộng vành, đeo kính râm có khả năng chống UV, mặc quần áo dài tay, dài chân bằng vải dày, dệt kín khi ra ngoài nắng.
4. Tránh Sử Dụng Giường Tắm Nắng (Tanning Beds): Tia UV từ các thiết bị này cực kỳ độc hại và làm tăng nguy cơ ung thư da, bao gồm cả melanoma.

Lời kết: Nốt ruồi là một phần bình thường của làn da, nhưng chúng không nên bị bỏ qua. Việc trang bị kiến thức về các loại nốt ruồi, đặc điểm nhận dạng nốt ruồi nguy hiểm và thực hiện các biện pháp bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của bạn. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn chuyên nghiệp từ bác sĩ da liễu nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về nốt ruồi của mình. Sớm nhận biết và can thiệp kịp thời có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong việc điều trị các tổn thương da ác tính.

Hỏi Đáp Chuyên Sâu Về Nốt Ruồi

1. Nốt ruồi có tự biến mất theo thời gian không và tại sao?

Có. Một số nốt ruồi, đặc biệt là nốt ruồi thông thường xuất hiện trong quá trình trưởng thành (acquired nevi), có thể mờ dần, phẳng hơn hoặc thậm chí biến mất hoàn toàn theo thời gian. Quá trình này được gọi là thoái triển (involution), trong đó các tế bào hắc tố dần bị hệ miễn dịch nhận diện và loại bỏ, hoặc di chuyển sâu hơn vào lớp bì.

Thoái triển thường xảy ra ở người lớn tuổi nhưng cũng có thể thấy ở người trẻ. Tuy nhiên, sự biến mất nhanh chóng của một nốt ruồi nghi ngờ hoặc đã có dấu hiệu bất thường lại cần được bác sĩ da liễu kiểm tra để loại trừ khả năng chuyển dạng ác tính đã hoàn tất.

2. Nốt ruồi có lông có phải luôn là dấu hiệu lành tính không?

Nhìn chung, sự hiện diện của lông mọc trên nốt ruồi thường là một dấu hiệu tốt, gợi ý rằng nốt ruồi đó có khả năng cao là lành tính. Tế bào ung thư hắc tố (melanoma) thường phát triển nhanh và không hỗ trợ sự phát triển bình thường của nang lông.

Theo thống kê, rất hiếm khi melanoma phát triển từ một nốt ruồi có lông mọc rõ rệt. Tuy nhiên, không nên dựa hoàn toàn vào yếu tố này; bất kỳ sự thay đổi nào khác (theo quy tắc ABCDE) hoặc việc lông đột nhiên rụng đi khỏi nốt ruồi có lông lại là dấu hiệu cần cảnh giác và thăm khám chuyên gia.

3. Nốt ruồi có thể mọc ở những vị trí “lạ” nào trên cơ thể, bao gồm cả niêm mạc?

Nốt ruồi có thể xuất hiện ở bất cứ đâu trên bề mặt da có chứa tế bào hắc tố, bao gồm cả những vị trí ít hoặc không tiếp xúc với ánh nắng như: da đầu, lòng bàn tay, lòng bàn chân, vùng kẽ ngón tay/chân, vùng sinh dục, và cả trên các niêm mạc như môi, trong miệng, kết mạc mắt. Mặc dù nốt ruồi ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, vùng sinh dục và niêm mạc ít phổ biến hơn nốt ruồi ở vùng da tiếp xúc nắng, chúng có tỷ lệ chuyển dạng ác tính (melanoma) cao hơn so với nốt ruồi thông thường ở các vị trí khác, do đó cần được theo dõi cẩn thận.

4. Số lượng nốt ruồi có xu hướng ổn định ở độ tuổi nào và có thể tiếp tục xuất hiện nốt mới sau tuổi 30 không?

Số lượng nốt ruồi thông thường (acquired nevi) thường đạt đỉnh vào khoảng độ tuổi 20-30. Sau đó, số lượng có xu hướng ổn định hoặc giảm dần. Tuy nhiên, việc xuất hiện các nốt ruồi mới vẫn có thể xảy ra sau tuổi 30, mặc dù với tần suất thấp hơn.

Sự xuất hiện của một nốt ruồi mới sau tuổi 25-30, đặc biệt là nốt ruồi có đặc điểm bất thường, được xem là một dấu hiệu cảnh báo cần được kiểm tra, vì melanoma có thể xuất hiện de novo (trên vùng da trước đó không có nốt ruồi) và tỷ lệ này tăng lên theo tuổi.

5. Chủng tộc có ảnh hưởng đến số lượng nốt ruồi và nguy cơ ung thư hắc tố không?

Có. Chủng tộc (race) là một yếu tố ảnh hưởng đáng kể. Người da trắng (đặc biệt là những người có làn da sáng, tóc vàng hoặc đỏ, mắt xanh) có xu hướng có nhiều nốt ruồi hơn và có nguy cơ mắc ung thư hắc tố (melanoma) cao hơn đáng kể so với các chủng tộc khác (ví dụ: người châu Á, người gốc Phi).

Tỷ lệ mắc melanoma ở người da trắng cao gấp khoảng 10-20 lần so với người châu Á. Tuy nhiên, melanoma ở người da màu thường có xu hướng xuất hiện ở những vị trí ít tiếp xúc với ánh nắng như lòng bàn tay, lòng bàn chân, dưới móng (lentiginous melanoma), và thường được chẩn đoán ở giai đoạn muộn hơn, dẫn đến tiên lượng xấu hơn.

6. Ung thư hắc tố (melanoma) phổ biến đến mức nào và tỷ lệ sống sót là bao nhiêu?

Melanoma là dạng ung thư da ít gặp nhất nhưng lại là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các loại ung thư da. Tỷ lệ hiện mắc (incidence) khác nhau tùy theo khu vực địa lý và chủng tộc. Ví dụ, ở các nước phương Tây có dân số da trắng đông như Úc, New Zealand, Mỹ, tỷ lệ này khá cao (hàng chục ca trên 100.000 người mỗi năm). Tỷ lệ sống sót (survival rate) của melanoma phụ thuộc rất lớn vào giai đoạn phát hiện:

• Nếu được phát hiện và điều trị ở giai đoạn sớm, khu trú tại chỗ (Stage 0, I, II), tỷ lệ sống sót sau 5 năm có thể đạt trên 90%, thậm chí gần 100%.
• Nếu đã di căn đến hạch bạch huyết khu vực (Stage III), tỷ lệ sống sót sau 5 năm giảm xuống khoảng 40-70%.
• Nếu đã di căn xa đến các cơ quan khác (Stage IV), tỷ lệ sống sót sau 5 năm rất thấp, chỉ còn khoảng 15-20%. Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát hiện sớm.

7. Melanoma thường phát triển từ nốt ruồi có sẵn hay xuất hiện trên da bình thường?

Điều này là một điểm thú vị và đôi khi gây tranh cãi trong y khoa. Ước tính khoảng 25-50% trường hợp melanoma phát triển từ một nốt ruồi có sẵn (pre-existing nevus), đặc biệt là từ nốt ruồi bẩm sinh hoặc loạn sản. Khoảng 50-75% còn lại xuất hiện de novo (trên vùng da trước đó hoàn toàn bình thường, không có nốt ruồi lâm sàng). Do đó, việc theo dõi không chỉ các nốt ruồi hiện có mà còn chú ý đến sự xuất hiện của bất kỳ đốm sẫm màu mới nào cũng là cực kỳ quan trọng.

8. Kính soi da (dermoscope) hỗ trợ chẩn đoán nốt ruồi như thế nào so với mắt thường?

Kính soi da (dermoscope), hay còn gọi là kính hiển vi soi da bề mặt (epiluminescence microscopy), là một công cụ không xâm lấn giúp bác sĩ quan sát các cấu trúc và mẫu sắc tố ở lớp biểu bì và nhú bì (papillary dermis) – những lớp không thể nhìn rõ bằng mắt thường.

Dermoscope giúp phân tích các đặc điểm vi cấu trúc như mạng sắc tố (pigment network), chấm/cục sắc tố (dots/globules), vệt sọc (streaks), cấu trúc mạch máu (vascular patterns), v.v. Dựa vào các mẫu cấu trúc này, bác sĩ có thể phân biệt chính xác hơn giữa nốt ruồi lành tính, nốt ruồi loạn sản và melanoma, nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán lâm sàng lên đến 10-30% so với chỉ quan sát bằng mắt thường.

9. Tần suất tự kiểm tra nốt ruồi tại nhà được khuyến nghị là bao lâu?

Hầu hết các tổ chức da liễu lớn trên thế giới, bao gồm Học viện Da liễu Hoa Kỳ (AAD), khuyến nghị nên thực hiện tự kiểm tra da toàn thân ít nhất mỗi tháng một lần. Việc này giúp bạn làm quen với “bản đồ” nốt ruồi bình thường trên cơ thể mình và dễ dàng phát hiện những thay đổi hoặc nốt ruồi mới bất thường. Nên kiểm tra tất cả các vùng da, kể cả những nơi khó nhìn như da đầu, lưng, lòng bàn tay/chân, vùng sinh dục, có thể dùng gương hoặc nhờ người thân giúp đỡ.

10. Sự thay đổi của nốt ruồi khi mang thai có phải luôn là dấu hiệu đáng lo ngại không?

Không phải luôn là dấu hiệu đáng lo ngại, nhưng cần được theo dõi. Như đã đề cập trong bài viết, sự thay đổi nội tiết tố mạnh mẽ khi mang thai có thể khiến các nốt ruồi hiện có sẫm màu hơn, to ra một chút, hoặc xuất hiện nốt mới.

Những thay đổi này thường là lành tính và có xu hướng trở lại trạng thái ban đầu sau khi sinh. Tuy nhiên, các nốt ruồi thay đổi nhanh chóng về hình dạng (không đối xứng, bờ không đều) hoặc màu sắc (không đồng nhất) trong thai kỳ vẫn cần được bác sĩ da liễu kiểm tra để loại trừ nguy cơ melanoma, bởi melanoma có thể xảy ra trong thai kỳ và đôi khi có tốc độ phát triển nhanh hơn.

11. Việc loại bỏ nốt ruồi có để lại sẹo không và rủi ro thẩm mỹ là gì?

Việc loại bỏ nốt ruồi thường sẽ để lại sẹo ở mức độ nhất định. Mức độ sẹo phụ thuộc vào:

• Phương pháp loại bỏ: Cắt bỏ bằng phẫu thuật (excision) để lại sẹo đường thẳng tương ứng với đường khâu; nạo và đốt điện (shave excision) thường để lại sẹo phẳng, có thể hơi lõm hoặc thay đổi sắc tố (sáng hoặc sẫm màu hơn vùng da xung quanh) tại vị trí loại bỏ; laser thường ít để lại sẹo lõm nhưng có thể gây mất sắc tố vĩnh viễn (vết trắng).
• Kích thước và độ sâu của nốt ruồi: Nốt ruồi lớn hoặc ăn sâu cần can thiệp rộng hơn, do đó sẹo có thể rõ hơn.
• Vị trí trên cơ thể: Một số vùng da có xu hướng hình thành sẹo lồi (keloid) hoặc sẹo phì đại (hypertrophic scar) cao hơn (ví dụ: ngực, lưng trên, vai, dái tai).
• Cơ địa của mỗi người: Một số người có cơ địa dễ bị sẹo xấu hơn người khác.

Bác sĩ sẽ thảo luận với bạn về phương pháp phù hợp nhất dựa trên tính chất nốt ruồi và vị trí, cân nhắc giữa mục tiêu điều trị (đặc biệt nếu nghi ngờ ác tính) và yếu tố thẩm mỹ.

12. Kem chống nắng có thực sự ngăn ngừa được sự hình thành nốt ruồi mới không?

Kem chống nắng và các biện pháp chống nắng khác (quần áo, mũ, kính râm) đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu sự hình thành nốt ruồi mới và ngăn chặn sự sẫm màu hoặc thay đổi tiềm tàng của nốt ruồi hiện có do tác động của tia UV.

Mặc dù yếu tố di truyền vẫn là nền tảng, nhưng tia UV là tác nhân môi trường chính thúc đẩy hoạt động của tế bào hắc tố và có thể gây đột biến. Bằng cách bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời, bạn giảm bớt gánh nặng tác động lên melanocytes, từ đó có thể hạn chế số lượng nốt ruồi mới phát triển, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên, và quan trọng hơn là giảm đáng kể nguy cơ tổn thương DNA dẫn đến ung thư hắc tố về sau.

13. Làm thế nào để theo dõi các nốt ruồi ở vị trí khó quan sát như da đầu hoặc lưng?

Việc theo dõi các nốt ruồi ở vị trí khó nhìn đòi hỏi sự chủ động:

• Sử dụng gương: Dùng gương cầm tay kết hợp với gương lớn để kiểm tra da đầu (rẽ từng phần tóc), lưng, mặt sau đùi, lòng bàn chân.
• Nhờ người thân giúp đỡ: Nhờ người thân tin cậy kiểm tra các vùng bạn không thể tự nhìn thấy. Hướng dẫn họ về quy tắc ABCDE và những gì cần tìm kiếm.
• Chụp ảnh: Chụp ảnh các nốt ruồi ở vị trí khó theo dõi để có thể so sánh sự thay đổi theo thời gian.
• Thăm khám bác sĩ da liễu định kỳ: Đây là cách hiệu quả nhất để kiểm tra toàn bộ da, đặc biệt là đối với những người có nhiều nốt ruồi hoặc nguy cơ cao. Bác sĩ có kinh nghiệm và công cụ hỗ trợ (dermoscope) sẽ kiểm tra kỹ lưỡng tất cả các vùng, bao gồm cả da đầu và lưng. Tần suất kiểm tra có thể là 6-12 tháng/lần tùy thuộc vào đánh giá nguy cơ cá nhân.

14. Mọi đốm sẫm màu trên da có phải đều có nguy cơ là melanoma không?

Không. Như đã phân biệt trong bài viết, có nhiều loại tổn thương da sẫm màu lành tính khác rất phổ biến như tàn nhang (freckles), đồi mồi (solar lentigines), dày sừng tiết bã (seborrheic keratoses). Những tổn thương này có nguồn gốc khác với nốt ruồi và không phải là ung thư hắc tố.

Tuy nhiên, đôi khi rất khó để phân biệt bằng mắt thường, ngay cả đối với các chuyên gia. Do đó, nếu bạn có bất kỳ đốm sẫm màu mới xuất hiện hoặc có bất kỳ sự thay đổi nào ở đốm sẫm màu hiện có, việc tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu là cách an toàn và chính xác nhất để đưa ra chẩn đoán và xác định xem có cần can thiệp hay không.

15. Có xét nghiệm di truyền nào để đánh giá nguy cơ cao mắc melanoma liên quan đến nốt ruồi không?

Có. Đối với những gia đình có tiền sử mạnh mẽ về melanoma hoặc hội chứng nhiều nốt ruồi loạn sản (như FAMMM syndrome), có thể thực hiện các xét nghiệm di truyền để tìm kiếm các đột biến gen liên quan đến nguy cơ melanoma cao, ví dụ như gen CDKN2A, CDK4, MITF, BAP1, PTEN, TP53.

Việc phát hiện các đột biến này không có nghĩa là bạn chắc chắn sẽ mắc melanoma, nhưng nó xác định bạn thuộc nhóm nguy cơ rất cao. Dựa trên kết quả xét nghiệm và tiền sử gia đình, bác sĩ có thể đề xuất một phác đồ theo dõi chuyên sâu và cá nhân hóa (ví dụ: khám da toàn thân định kỳ 3-6 tháng/lần, chụp ảnh toàn thân kỹ thuật số – total body photography) để phát hiện sớm nhất có thể bất kỳ tổn thương nghi ngờ nào.